De op deze website gepresenteerde kaarten geven een beeld van migratie in Nederland via twee typen presentaties op basis van vragen die per gemeente kunnen worden gesteld:
Na keuze van een doelgebied (dat kan een gemeente, regio, dialectgebied, of provincie zijn) wordt het percentage personen in een geboorte- of woonplaats als kleur en percentage in de kaart getoond voor alle 443 gemeenten die Nederland in 2007 telde. Omdat Nederland vroeger veel meer gemeenten kende, vallen deze hier onder de gemeente waaronder ze in 2007 ressorteerden. Door met de muis op een plaats te gaan staan wordt de gemeentenaam en het exacte percentage getoond. Het doelgebied is dik omlijnd.
In geval van geboorteplaats buiten Nederland wordt het percentage voor een aantal belangrijke immigratielanden gegeven in een apart lijstje. Dat zijn België, Duitsland, Turkije, Marokko, Suriname, Nederlandse Antillen, Nederlands-Indië of Indonesië, Overige Europa en Overige Wereld
Geboorteplaatsen voor verschillende generaties, en de woonplaatsen ervan in 2007, geven een beperkt beeld van alle verhuisbewegingen die er gedurende een leven kunnen zijn geweest. Maar de hier gepresenteerde kaarten zijn wel indicatief voor de grote lijnen van bevolkingsverplaatsing over Nederland in de 20e eeuw. We spreken daarom toch van migratiekaarten.
Het doelgebied bepaalt welke personen het uitgangspunt zijn van de gepresenteerde kaarten. Dat gebied kan één van de 443 gemeenten zijn. Maar ook één van de 40 zogenaamde COROP-regio's, een regionale indeling op statistisch-inhoudelijke gronden. Daarnaast is het mogelijk te kiezen uit 24 dialectgebieden volgens de indeling van Daan en Blok (1969). Deze indeling is zo goed mogelijk overgebracht op de gemeenten in 2007. Ten slotte kan één van de 12 provincies gekozen worden.
Een bijzondere gemeentekeuze is 'alle gemeenten'. In dat geval wordt voor elke gemeente per generatie het percentage van de doelpersonen getoond die er al woonden (herkomstkaart) of er nog steeds wonen (verspreidingskaart). Dat geeft een totaalbeeld van verhuizing in Nederland.
Merk op dat in de kaartpresentatie zelf altijd het gemeentelijke niveau wordt getoond. De kaart toont bijvoorbeeld op de vraag 'waar zijn de grootouders geboren, van personen die in 2007 tussen 30 en 50 jaar oud waren en toen in Twente woonden' de percentages voor alle gemeenten, ook die in Twente zelf. Het doelgebied Twente is dik omlijnd.
De migratiekaarten worden per generatie samengesteld. Bij de herkomstkaart zijn dat de persoon, de ouders, de grootouders, of de overgrootouders. Bij de verspreidingskaart zijn het de kinderen, de kleinkinderen en de achterkleinkinderen. Het voordeel is dat generaties eenduidig zijn. Een nadeel is dat de generaties zich in de tijd spreiden. Voor de herkomstkaart vormen personen die tussen 1957 en 1977 zijn geboren het uitgangspunt. Zeer globaal zijn hun ouders tussen 1922 en 1952, hun grootouders tussen 1887 en 1927, en hun overgrootouders tussen 1852 en 1902 geboren. Voor de verspreidingskaart geldt dat de personen die het uitgangspunt vormen tussen 1880 en 1900 zijn geboren (omdat die vrijwel allemaal overleden waren in 2007 wordt hun woonplaatskaart niet getoond). Hun kinderen zijn zeer globaal tussen 1905 en 1935, hun kleinkinderen tussen 1930 en 1970, en hun achterkleinkinderen tussen 1955 en 2007 geboren. De precisie van de kaartpresentatie hangt af van de volledigheid van de gegevens per generatie, dat wordt hierna afzonderlijk besproken.
Er wordt geen onderscheid gemaakt naar geslacht, met twee uitzonderingen: de geheel vrouwelijke en de geheel mannelijke lijn. Bij de geheel vrouwelijke lijn, wordt uitgegaan van een vrouw, haar moeder, de grootmoeder aan moederszijde en diens moeder. Evenzo voor de mannelijke lijn. Op die manier kan bekeken worden of mannen meer of minder dan vrouwen verhuisden.
De centrale kaart kan in groter formaat gepresenteerd en afgedrukt worden met de knop . Wanneer een kaart elders wordt gebruikt dient daarbij vermeld te worden dat de gegevens afkomstig zijn van het Meertens Instituut KNAW en de kaart van het CBS en Kadaster.
Via de knop kan de centrale kaart gedownload worden als KML-bestand. Dit bestand is in Google Earth te presenteren. Dat biedt de mogelijkheid om de migratiekaart in Google Earth te combineren met andere kaarttypen.
Kaarten vergelijken is lastig. Daarom worden enige centrale statistische gegevens over de kaarten gepresenteerd.
Voor de herkomstkaart zijn dat de percentages geboorten voor alle generaties in de geselecteerde doelgemeente (of gebied) zelf. Dat toont in welke mate de bevolking oorspronkelijke wortels heeft in de doelgemeente. Voor de twee typen verspreidingskaarten zijn het de percentages nakomelingen die in de doelgemeente zijn geboren of daar nog steeds wonen, dus welk percentage autochtoon genoemd kan worden ten opzichte van de generatie 1880-1900.
Ook de gemiddelde afstand in kilometer van de geboorte- of woongemeenten tot de doelgemeente wordt gegeven voor diegenen waarvoor deze gemeenten ongelijk zijn. Omdat de verdeling daarvan sterk scheef is, met een lange staart naar grote afstanden, wordt de mediaan van die afstand gepresenteerd: de afstand waarvoor 50% van de personen dichter bij de doelgemeente is geboren of woont, en 50% verder.
Er kan direct van generatie gewisseld worden door op een kleinere kaart van de betreffende (andere) generatie te klikken. Die verwisselt dan van plaats met de centrale kaart.
Op gemeenteniveau kan direct gewisseld worden tussen doelgemeenten door op de centrale kaart op een andere gemeente te klikken.
Alle andere wisselingen kunnen via de knop gerealiseerd worden.
De gegevens zijn afkomstig uit de Gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens (GBA). Ze zijn beschikbaar gesteld aan het Meertens Instituut KNAW en de Universiteit Utrecht voor naamkundig onderzoek. Voor onderzoek naar de verspreiding van familienamen over Nederland en de voornaamgeving over generaties zijn gegevens over geboorteplaats, woonplaats en generatie beschikbaar. Deze worden in de migratiekaart in geaggregeerde vorm gepresenteerd. Individuen en hun verhuizingen zijn er niet uit herleidbaar. De gegevensverstrekking heeft in de tweede helft van 2006 plaatsgevonden, daarom is 2007 gekozen als het referentiejaar voor de hier gepresenteerde migratiekaarten.
De gegevens over de geboorteplaats kennen enkele beperkingen. In beginsel zijn de geboortegemeenten afgebeeld op de gemeenten zoals die er in 2007 waren. Maar omdat de gemeente Ermelo pas in 1972 gesplitst is in de gemeenten Ermelo en Nunspeet, worden ze hier toch samengenomen. In andere gevallen is er sprake geweest van deelannexatie van de ene gemeente door een andere (die beiden bleven bestaan). Ook al werden kinderen dan in hetzelfde huis geboren als de ouders, toch gebeurde dat administratief in twee verschillende gemeenten (anno 2007). Omdat de geboorteadressen niet bekend zijn kon hiervoor niet worden gecorrigeerd. Een afwijking van de feitelijke situatie kan ook optreden wanneer een geboorte in een ziekenhuis plaatsvond in een andere dan de woongemeente van de ouders. Dat aantal is in de periode van de hier gebruikte gegevens waarschijnlijk relatief laag: het aantal thuisbevallingen was hoog. Alleen de verspreidingskaart met de geboorteplaatsen van achterkleinkinderen is waarschijnlijk sterk beïnvloed door de grote toename van het aantal ziekenhuisbevallingen in de laatste decennia van de vorige eeuw. Plaatsen met een ziekenhuis hebben voor hen een relatief hoog percentage in vergelijking met de percentages als woonplaats in 2007. Voor een groot deel van deze nog jonge generatie zal de woonplaats in 2007 ook de woonplaats ten tijde van de geboorte zijn.
Het volledige gegevensbestand heeft betrekking op 22.274.761 personen met de Nederlandse nationaliteit. Dit zijn de personen die sinds 1994 - de start van de gedigitaliseerde GBA - in Nederland leefden, alsmede hun overleden ouders voor zover die in de GBA zijn opgenomen.
De herkomstkaart begint met 4.637.308 personen die in 2007 in een Nederlandse gemeente woonden en tussen 30 en 50 jaar oud waren. Van hun ouders zijn er 3.832.522 bekend, van hun grootouders 2.964.893 en van hun overgrootouders 1.235.550. Omdat personen voorouders delen is het moeilijk vast te stellen wat het dekkingspercentage per generatie precies is. We mogen aannemen dat de ouders vrijwel compleet bekend zijn omdat hun gegevens ook opgenomen zijn in de gegevens van de geselecteerde personen. Het zijn er minder dan het aantal personen zelf omdat een gemiddeld gezin meer dan twee kinderen heeft. Wanneer ouders voor 1994 zijn overleden, zijn ze niet zelfstandig in de GBA opgenomen en zijn hun ouders, dat wil zeggen de grootouders van de geselecteerde personen, niet bekend (tenzij die na 1994 nog leefden). Van de grootouders is desondanks naar schatting meer dan 95% bekend. Van de grootouders die na 1994 leefden, zijn hun ouders, dat wil zeggen de overgrootouders van de geselecteerde personen, bekend. Naar schatting betreft dat meer dan 50% van alle overgrootouders. Als steekproeven zijn de aantallen groot genoeg om een representatief beeld van de migratie te schetsen.
De percentages die per gemeente per generatie worden gepresenteerd zijn berekend ten opzichte van het aantal bekende personen in die generatie voor de doelgemeente. Dat kan vooral afwijkingen geven wanneer voorouders van buiten Nederland kwamen. Hun voorgeschiedenis is niet opgenomen in de GBA. In Amsterdam is bijvoorbeeld 8,8% van de inwoners die in 2007 tussen de 30 en 50 jaar oud waren in Suriname geboren. Hun ouders zullen nog wel, maar hun eerdere voorouders niet in de GBA worden genoemd. Dat leidt tot een onderschatting van de percentages geboorten van voorouders die in Suriname geboren zijn. Dat is vooral duidelijk bij de overgrootouders, waar de kaart maar 0,47% geboorten in Suriname toont. Wanneer voorouders van inwoners in een gemeente vrijwel allen in Nederland geboren zullen zijn is de precisie aanmerkelijk groter, onder de aanname dat in de GBA de missende voorouders op eenzelfde manier over Nederlandse gemeenten zijn verdeeld als de bekende voorouders.
De verspreidingskaart begint met 1.439.705 personen die tussen 1880 en 1900 in Nederland zijn geboren en in de GBA opgenomen zijn. Dat is ongeveer 60 % van het totaal aantal geboorten (minus kindersterfte) in die periode. Omdat de GBA vanaf 1930 zeer compleet is wat betreft het aantal geborenen, mag worden aangenomen dat de meeste nakomelingen, voor zover die in 2007 in Nederland woonden, bekend zijn. Dat zijn 3.767.819 kinderen, 4.866.322 kleinkinderen en 5.485.770 achterkleinkinderen.
De gevisualiseerde gegevens (migratiecijfers in percentages) zijn vrij beschikbaar onder de Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 licentie, en kunnen hier gedownload worden.
De kaarten worden geproduceerd met de Open Source (GPLv2) Kaartmodule van het Meertens Instituut. Nadere informatie is hier te vinden.
Dit project is mogelijk gemaakt door een subsidie van het CLARIN-NL programma en in 2012 gerealiseerd. Het eerste prototype van de applicatie is gemaakt door David Onland (Universiteit Utrecht), de uiteindelijke versie door het Meertens Instituut. Het project is mede begeleid door drs. Peter Ekamper en prof. dr. Frans van Poppel van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut. De technische inbedding in CLARIN is gerealiseerd door dr. Folkert de Vriend. Algehele leiding had dr. ir. Gerrit Bloothooft (Universiteit Utrecht).
Noot: deze website is gelanceerd op 23 januari 2013. In juni 2013 is de presentatie van de verspreidingskaarten uitgebreid tot die van geboorteplaats en woonplaats van nakomelingen.
Daan, J. en Blok, D., 1969. Van Randstad tot Landrand; toelichting bij de kaart: Dialecten en Naamkunde, Volume XXXVII, Bijdragen en mededelingen der Dialectencommissie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, Amsterdam.
Ekamper, P. en Poppel, F.W.A. van, 2011. De grenzen van de liefde: de geografische horizon van huwelijkspartners in de negentiende en vroege twintigste eeuw [pdf]. Genealogie: Tijdschrift voor familiegeschiedenis, 17(3), pp. 104-107.
Heide, H. ter, 1965. Binnenlandse migratie in Nederland. Staatsuitgeverij, 's-Gravenhage.
NIDI, 2003, Bevolkingsatlas van Nederland: demografische ontwikkelingen van 1850 tot heden [pdf]. Rijswijk: Elmar. Pp. 111-129.
Sleegers, W.F., 1987. Regional population dynamics and migration in the Netherlands. Erasmus Universiteit, Rotterdam.
De foto op de startpagina is afkomstig uit de fotocollectie van het Regionaal Archief Tilburg.